Üstün zekâ, üstün zekâlı çocuk, üstün performans veya üstün yetenekli birey kavramlarını eminim birçoğumuz son zamanlarda oldukça fazla duyuyoruz.

Bu kavramları ayırt ederek veya bu kavramlardan birine denk gelerek hayatınızın dönüm noktalarını, şansını, çaresizliğini ya da kafa karışıklığını yaşıyor olabilirsiniz. Elbette yalnız değilsiniz. Yazılarımla yanınızda olduğumu ve yolunuza ışık olmaya çalıştığımı belirterek konuya gireyim.

Öncelikle zekâ ve üstün zekânın bilimsel tanımlarıyla tarihsel bir yolculuğa çıkalım. Birçok bilim insanının birçok tanımı arasında en sevdiklerimi sizlerle paylaşayım.

Çoklu zeka kuramını geliştiren Howard Gardner, zekâyı tek ve baskın bir yetenek olarak görmez. Zekânın çeşitli ve özel boyutlardan oluştuğunu söyler. Çoklu zekâ kuramına göre her insanın özel yetenek alanları ve zekâsını kendine özgü kullanma biçimi vardır. Çoklu zekâ kuramı, zekânın tek olduğunu ama kendi içinde sınıflara ayrıldığını savunur. Aynı zamanda her zekâ çeşidi dinamik ve geliştirilebilir durumdadır.

Gardner zekâ için “yeni bilginin edinilmesi için temel olan bireyin gerçek bir problemi çözmesi, karşılaştığı zorlukların üstesinden gelmesini sağlayan, etkili bir ürün ortaya koymayı içeren, problemleri bulma ve problem yaratma gibi bir dizi problem çözme becerisini içeren yapı” der.

Sternberg ise üçlü saç ayağından bahseder; analitik, yaratıcı ve pratik zekâlardır.

Biraz detaya girelim.

• Analitik zekâ; analiz edebilme, yargılayabilme, kritik edebilme, neden sonuç ilişkileri içinde karşılaştırabilme kapasitesi olarak tanımlanabilir.
• Yaratıcı zekâ; özgün düşünebilme, yeni ürün veya fikir üretebilme, var olanı detaylandırabilme kapasitesi olarak tanımlanabilir.
• Pratik zekâ; problemleri akılcı yollarla çözebilme ve fikirlere uygulama alanı bulabilme kapasitesi olarak tanımlanabilir.

Üstün zekâ ile ilgili bilim insanları tarafından henüz ortak bir tanım yapılmamış olsa da üstün zekâ günümüzde zekâ testleri ile (Binet ve Wechler testleri gibi…) tespit edilmektedir. Ancak bana göre üstün zekânın en detaylı şekliyle tanımı Milli Eğitim Bakanlığı Özel Öğretim Hizmetleri Yönetmeliğindedir. Bu tanıma göre, üstün veya özel yeteneklilik ; zekâ yaratıcılık, sanat, spor, liderlik kapasitesi veya akademik alanlarda akranlarına göre üst seviyede performans gösterme durumudur.

Yapılan test sonuçlarına göre ise üstünlük düzeyleri şu şekildedir.

• 117-129 arası 1. düzey hafif üstün
• 125-130 arası 2. düzey oldukça üstün
• 130-140 arası 3. düzey sıra dışı üstün
• 135-141 arası 4. düzey dahi düzeyi
• 141 ve üstü 5. düzey dahi düzeyi

Elbette ki testlerden önce çocuğumuzun veya öğrencimizin bazı özellikleri ile kendini fark ettirme veya sıra dışı olduğunu görmemiz için bazı ipuçlarımız var. Bir sonraki yazımda Üstün zekâlı çocukların özellikleri nelerdir, bu konuda bir ebeveyn veya öğretmen olarak neler yapmalıyız üzerinde duracağım.