Üstün zekâlı çocukların özellikleri

Üstün zekâlı veya üstün yetenekli çocuk kimdir, özellikleri nelerdir? Üstün zekâlı veya üstün potansiyelli de olsa onların öncelikle bir birey ve sonrasında da çocuk olduğunu unutmamalıyız.

Doğum ile birlikte gözlemlenen belli başlı özellikler olsa da özellikler, her çocuk için farklılıklar gösterebilir. Yapılan birçok araştırmaya göre; Üstün zekâlı bireylerin akranlarına oranla gelişim adımları daha hızlıdır.

Fotoğraf: Mike FoxUnsplash

Üstün yetenekli bireylerin özellikleri

Bu konuda yapılmış en önemli araştırmaların en ünlüsü, Terman’ın araştırmasıdır. Bu ve aynı alanda yapılan çalışmaların sonuçlarına göre, özel veya üstün yetenekli çocukların gelişim boyutlarına göre özellikleri genel hatlarıyla şöyledir:

Bedensel özellikler;  üstün zekâlı bireylerin akranlarına oranla gelişim adımları daha hızlıdır, daha iri ve sağlıklıdır. Doğum ağırlık ve boyları ortalamanın üzerinde olup yürüme, konuşma ve diğer becerilerin öğrenilmesi akranlarına göre daha hızlıdır. Duyu organı bozuklukları daha azdır. Vücutları hastalıklara karşı dirençlidir. Ortalama ömürlerinin daha uzun olduğu söylenebilir.

Yaratıcılık özellikleri; sorunlara çok sayıda çözüm üretebilirler. Olağan dışı düşünceleri, görüşleri ve tepkileri vardır. Fikirlerini sakınmadan söylerler. Yetişkinlerin olayları anlamadığını düşündüğünde fikirleri yetişkinlere açıklar. Doğru olduğunu düşündükleri bir konuyu sonuna kadar savunur ve asla vazgeçmezler.

Macerayı severler. Keskin bir mizah anlayışları vardır. Normal insanların fark edemediği ince esprileri kolaylıkla fark ederler. Güzellik ve estetik duyguları gelişmiştir. Yetişkinlerle ya da büyük çocuklarla olmaktan hoşlanır, yetişkin sohbetlerini dinler, dikkat çekmeyi severler. Lego gibi yapı inşa oyunlarında beceriklidir. Oyuncakları alışılmışın dışında farklı amaçlar ile kullanır.

Öğrenme özellikleri; birçok konuda derin ve yoğun bilgilere sahiptirler. Bilgileri kolaylıkla özümser ve anımsarlar. Karmaşık materyalleri, anlamlı olan parçalara ayırarak anlamaya çalışırlar. Herkesçe bilinen cevapların, mantıksal yanlarını görürler. Dikkatli birer gözlemcidirler.

Yaşlarının üzerindeki birçok sözcüğü, anlamlarını bilerek kullanılması gereken yerlerde kullanırlar. Yaşıtlarına oranla erken okumaya geçer, hızlı okumaktan hoşlanırlar, okudukları metinleri özetleyebilirler. Harfleri, sayıları, kelimeleri, görsel sembolleri kopya edip yazabilirler. Öğrenirken dikkatli ve isteklidir.

Liderlik özellikleri; okulla ilgili olan etkinlik ve çalışmaların hemen hepsine katılırlar. Etkinlikleri devam ettirmede oldukça güvenilirdirler. Sorumluluklarını çok iyi bilir, söz verdikleri işleri en iyi biçimde yerine getirerek tamamlarlar.

Her ortamda kendilerine güvenleri tamdır. Yaptıkları işleri rahatlıkla sunarlar. Duygu ve düşüncelerini çok rahat ifade ederler, sözcükleri iyi seçer ve söylenenleri iyi anlarlar.

Güdüsel özellikleri; merak ettikleri konuları incelerken başka bir motivasyona ihtiyaçları yoktur. Rutin işlerden genellikle sıkılırlar. Kendilerini ilgilendikleri konuya kaptırıp bütünüyle özümserler.

Üzerlerine aldıkları iş ya da görevleri sonuna kadar götürürler. Yetişkinlerin ilgilendiği din, politika, dünya sorunları gibi konu ya da sorunlarla ilgilenirler.

Üstün zekâlı çocukların fark edilebilir özellikleri

  • Bebeklikte sıra dışı uyanıklık, az uyku ihtiyacı
  • Uzun dikkat süresi
  • Yüksek aktivite düzeyi
  • Gürültü, hayal kırıklığı ve cesaret kırıklığına yoğun tepki verme
  • Erken dil gelişimi
  • Sıra dışı hafıza
  • Hızlı öğrenme
  • Merak ve çok soru sorma
  • Gözlem yeteneği
  • Mizah anlayışı
  • Soyut düşünme
  • Problem çözme becerisi

özelliklerin bir kısmıdır.

Strang, üstün zekâlı çocukların şu özelliklerini saptamış:

  • Yüksek enerji ve hareket düzeyleri vardır.
  • Yaşıtlarına oranla erken okumaya geçer, hızlı okumaktan hoşlanırlar, okudukları metinleri özetleyebilirler.
  • Harfleri, sayıları, kelimeleri, görsel sembolleri kopya edip yazabilirler.
  • Yaşından büyük kurallı cümleler kurarlar.
  • Hafızaları güçlüdür, olayları ve gördüklerini en ince ayrıntısına kadar hatırlayabilirler.
  • Fikirler ve olaylar arasındaki bağlantıyı kolay kurarlar.
  • Öğrenirken dikkatli ve isteklidir.
  • Akranlarına göre gelişmiş empati yetenekleri vardır.
  • İlgilendiği konulara uzun zaman ayırabilir.
  • Olaylar ya da nesneler arasındaki komik olan tuhaflıkları görebilir.
  • Uzun hikâyeler okuyup, uzun sohbetlere katılabilirler.
  • Yetişkinlerin olayları anlamadığını düşündüğünde fikirleri yetişkinlere açıklar.
  • Yetişkinlerle ya da büyük çocuklarla olmaktan hoşlanır, yetişkin sohbetlerini dinler, dikkat çekmeyi sever.
  • Lego gibi yapı inşa oyunlarında beceriklidir. Oyuncakları alışılmışın dışında farklı amaçlar ile kullanır.
  • Hikâyelere inanılabilir sonlar uydurur.
  • Hayali arkadaşlar ile oynar ve onlarla sohbet eder.
  • Liderlik özellikleri vardır. Hükmetmeyi severler
  • Oyun kurallarını çabuk öğrenirler.
  • Hatalarından çabuk ders çıkarır.
  • İşlerindeki zorluğu görebilir, daha zor görevlere atılabilir.
  • İşlerin üstesinden gelmede hayali metotlar kullanır.
  • Yapmak istemediği şeylerden kurtulmak için hayali yollar bulur.

Anne baba çocuğunu fark eder

Üstün yetenekli bireyler; duyuşsal, sosyal, fiziksel ve sezgisel özelliklere sahip olurlar, bu sebeple aileler genellikle ilk 5 yıl içerisinde çocuklarındaki üstün yeteneği fark ederler.

Dikkatli ebeveynler çocuklarında bu tarz özellikleri erken yaşta fark edip bir arayış içerisine girmektedir. Ebeveynleri tarafından keşfedilemeyen çocukların büyük çoğunluğu anasınıfında veya 1. sınıfta öğretmenleri tarafından fark ediliyor. 

Üst düzey özelliklerin devam edebilmesi veya çocukta bir sorun haline gelmemesi için ne kadar erken keşfedip işe ne kadar erken konulursa üstün zekâlı çocuğumuzu o düzeyde kazanmış oluruz.

Üstün zekalı veya yetenekli çocukların anne – babaları, öğretmenleri, sınıf arkadaşları çoğu zaman onları garipser. Bu çocuklar için, “hazırcevap”, “çokbilmiş”, “inatçı”, ”sorgulayıcı”, “agresif”, “farklı”, ”anti sosyal”, “ukala”, “saygısız”, “garip”, “duyarsız” gibi sıfatlar oldukça çok kullanılır. Bunun sebebi üstün zeka ile ilgili bilinen yanlışlar ve bu çocukların ihtiyaçlarının neler olduğunun bilinmemesidir.

Peki, üstün zekâlı çocuğumuzun ihtiyaçları nelerdir, ebeveyn ve öğretmenlerin yaklaşımı nasıl olmalıdır?

Bu sorunun cevabı için bir sonraki yazımda görüşmek üzere…

Özden Doğan

Özden Doğan, 1982 Kastamonu doğumludur. 2004’te Niğde Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği bölümünden mezun oldu. 2015’te Amasya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sınıf Öğretmenliği Eğitimi alanında Yüksek Lisansını tamamladı. Bu süreçte üstün zeka üzerine çalışmalar yaptı. (Üstün Yetenekli Çocukların Yetiştirilmesinde Ebeveynlerin Karşılaştıkları Güçlükler ve Çözüm Önerileri Haziran 2015). 2015’te Aydın Üniversitesinde “Üstün Zekalılar Eğitici Eğitmenliği” eğitimi aldı. 2018’te Başkent Üniversitesinde “Oyun Terapisi” eğitimi aldı. Halen İstanbul Üniversitesi “Sosyal Hizmetler” öğrencisidir. Aktif olarak sınıf öğretmenliğinin yanı sıra özel çocuklarla birebir ilgilenmekte, atölyeler ve eğitim koçluğu yapmaktadır. Evli ve bir çocuk annesidir.

Şunlar da hoşunuza gidebilir..

1 Response

  1. Betül dedi ki:

    Ne yazık ki bir çok çocuğun üstün zekalı oldugu cevresindekiler tarafindan anlaşılamadıği icin arkadaşlarından ve toplumdan bilincli olarak soyutlanıyorlar…yazinız sayesinde daha cok bilinclendim.Tesekkurler💐💐💐

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir