‘Masal Diyarı: Gökçeada’ yazımda Gökçeada koyunu, arısı ve balı için coğrafi işaret almaya çalıştıklarından bahsetmiştim. Coğrafi İşaret (Cİ) kavramının dikkatinizi çektiğini düşünüyorum… Bu yazımda üretici için, ürünün üretildiği yöre için, ülke ekonomisi ve kalkınması için hayati öneme sahip olan coğrafi işaretlemeyi anlatıyorum.

Ürünlerde ve/veya süreçlerde meydana gelen yeniliklerin piyasada ekonomik değerinin olabilmesi için ticarette ayırt edici bir kimliğe sahip olmaları gerekmektedir. Bu kimlik marka, firma adı, v.b. olabileceği gibi Cİ de olabilir. Bu tarzda yaratılan kimlik ise yaratıcı çaba ile oluşturulan ürün ve/veya sürecin piyasa değerini arttırır.

Economic Importance of Trademarks and Geographical Indications and Their Use in Commerce’, National Seminer on the Protection of Trademarks and Geographical Indications, March 17-19, Beirut.

 Coğrafi işaretli ürünler, Antep Baklavası, Malatya Kayısısı, Aydın inciri gibi benzerlerinden farklılaşmış ve bu farklılığı, ününü kazandığı yöreye borçlu olan, katma değeri yüksek ürünlerdir.

Özellikleri veya ünü itibariyle, kaynaklandığı yöre ile özdeşleşmiş ürünleri gösteren coğrafi işaretler hem kendi üreticilerine ve yörelerine hem de ülkemize önemli ekonomik katkı sağlar. Menşe adı ve mahreç işareti olarak iki türü olan coğrafi işaretler, ihracat potansiyeli yüksek ürünlerdir.

Coğrafi İşaret Nedir?

Belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri bakımından kökenin bulunduğu yöre, alan, bölge veya ülke ile özdeşleşmiş ürünü gösteren işarettir. Coğrafi işaretler, menşe adı ya da mahreç işareti olarak tescil edilir. Gıda, tarım, maden, el sanatları, sanayi ürünleri coğrafi işaret tesciline konu olabilir.

6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanununun 34 üncü maddesine göre.

Menşe adı

Bir ürünün, tüm veya esas nitelikleri belirli bir coğrafi alana ait doğal ve beşeri unsurlardan kaynaklanıyorsa bu durumdaki coğrafi işaretlere “menşe adı” denir. Ürünün üretimi, işlenmesi ve diğer işlemlerinin tümünün belirlenen coğrafi alanın sınırları içinde gerçekleşmesi gerekmektedir. Bu çerçevede menşe adı olarak tescil edilen coğrafi işaretlerin kaynaklandıkları yöre ile bağları çok kuvvetlidir.

 Mahreç işareti

Belirgin bir niteliği, ünü veya diğer özellikleri itibarıyla belirli bir coğrafi alan ile özdeşleşmiş olan; üretim, işleme ya da diğer işlemlerinden en az birinin belirlenmiş coğrafi alan içinde gerçekleşmesi gereken ürünlerin konu olduğu coğrafi işaretlere “mahreç işareti” denir. Hammaddesi veya üretim, işleme aşamalarından bir tanesi yörede gerçekleşen bir ürün mahreç işareti olarak tescillendiğinde diğer üretim ve işleme aşamaları kaynaklandığı yöre dışında da gerçekleştirilebilir.

AB coğrafi işaret başvurusu neden önemlidir?

Sınai mülkiyet hakları koruması dünyanın her yerinde tescil gerçekleştirilen ülkede geçerlidir. Bu bağlamda, sınai mülkiyet hakları kapsamında olan coğrafi işaretlerin ülkemizde gerçekleştirilen tescilleri de yalnızca Türkiye sınırları içinde geçerli olmaktadır. Farklı ülkelerde koruma elde etmek için ya o ülkelerin mevzuatı çerçevesinde tescil başvurusunda bulunmak ya da uluslararası koruma sağlayan sistemler kapsamında başvuru yapmak gerekmektedir. Bu yollardan biri de Avrupa Birliği ülkelerinin tamamında koruma sağlayan 2012/1151 sayılı Tarım Ürünleri ve Gıda Maddeleri Hakkında Kalite Tasarısı isimli Avrupa Konseyi Tüzüğü çerçevesinde Avrupa Komisyonuna başvuru yapmaktır. Avrupa Komisyonuna sadece tarım ürünleri ve gıda maddeleri ile ilgili coğrafi işaretler için başvuru yapılabilmektedir.

Kaynak: ci.gov.tr

Genel olarak, Cİ ürünün yetiştiği ve/veya üretildiği coğrafi yerin adından oluşur. Cİ birçok tarım ürünü için kullanılabilir, örneğin İtalya’nın belli bir bölgesinde yetişen zeytinyağı İtalya’da Tuscany coğrafi işareti ile koruma altına alınmıştır. Fransa’da üretilen Roquefort peyniri için de tüm Avrupa Birliği’nde ve A.B.D’de Cİ koruması alınmıştır . Her ne kadar Cİ tarımsal ürünler için yoğun olarak kullanılsa da sadece tarımsal ürünler ile sınırlı değildir. Bir malın üretiminde yöreye ve/veya bölgeye ait beşeri sermayenin ve o yöreye özgü imalat yeteneğinin ve geleneğinin etkisi var ise bu durumda da o ürün ve/veya süreç Cİ olarak kabul edilir. Örneğin, ‘İsviçre’ bu ülkede üretilen saatler için bir coğrafi işaret olarak algılanmaktadır

Tüketiciler açısından Alman ve Japon arabaları, Fransız parfüm ve kozmetik ürünleri de Cİ olarak algılanmaktadır. Bu yiyecek ve içecekler için de geçerlidir;  örneğin Alman birası, Fransız ve İtalyan şarabı ve peyniri, İsviçre çikolatası, Rus votkası gibi..

Türkiye’nin içinde bulunduğu coğrafi konumu ve üç ayrı iklim kuşağına sahip olması, farklı toprak yapısı ile kültürel miras ve beşeri sermayesinin çeşitliliği sadece bu topraklara özgü ürünlerin ve imalat tekniklerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu faktörler bir bütün olarak değerlendirildiğinde, Türkiye’nin coğrafi işarete konu olabilecek çok çeşitli ürünlere sahiptir.

Cİ Korumasını 3 Başlıkta Toplayabiliriz 

1- Üreticilere koruma sağlaması: Cİ’in en temel fonksiyonlarından biri coğrafi bölgeden kaynaklanan mal ve/veya hizmetleri diğer bir coğrafi bölgeden kaynaklanan aynı veya benzer mal ve/veya hizmetlerden ayırt etmektir. Bu ayırt edici özellik bireysel düzeyde değil, kolektif düzeydedir. Cİ taşıyan ürünleri üreten farklı bireylerin birlikte korunmasını sağlar ve sınırsız koruma süresi vardır. Cİ koruması ürüne piyasa kimliği kazandırır, buluş ve diğer yaratıcı faaliyetleri teşvik eder.

2- Pazarlama imkanlarını  arttırması: Çok değerli bir buluşun piyasada başarı kazanması ancak o ürünün yenilikçi olduğunun farkına varılması (recognize) ile sağlanabilir. Bu da ancak markalama ya da Cİ yardımı ile mümkün olur. Bir yaratıcı faaliyetin başarısı piyasa kimliğinin başarısına bağlı iken tersi doğru değildir. Cİ ile korunmayan bir ürün bir piyasa kimliğinden yoksun olacak ve mümkün olan en düşük fiyattan satılacaktır ki, bu ekonomik teorinin de öngördüğü gibi farklılaştırılmamış ürünler için oluşan fiyat olan marjinal maliyete yakın olacaktır.

Dolayısıyla, Cİ’ler piyasa farklılaştırılması, ün ve kalite standartları gibi değerleri (intangible assets) korumaya yardımcı olur ve bir ürünün üretildiği yer ile bağlantısını sağlar.

Addor, F. ve Grazioli, A. (2002), ‘Geographical Indications Beyond Wines and Spirits’ The Journal of World Intellectual Property, 5(6), 865-897.

Ekonomik  gelir getirmesi ve kırsal kalkınmayı desteklemesi: Cİ korumasının ekonomik etkisi ise, Cİ’in ürüne piyasa kimliği kazandırması ve ürün farklılaştırmasına yol açarak böylece ürüne korunmadığı duruma göre daha yüksek bir fiyat verilmesinden kaynaklanır.

Cİ koruması yerel üreticilere kendi markalarını yaratma ve bundan ticari kazanç elde etme imkânı sağlayacaktır.

‘Economic Importance of Trademarks and Geographical Indications and Their Use in Commerce’, National Seminer on the Protection of Trademarks and Geographical Indications, March 17-19, Beirut.

Coğrafi İşaretler:

• Kırsal kalkınmayı ve ekonomik büyümeyi sağlar,
• Yerel ürünleri, mikro/aile işletmeleri destekler,
• Geleneksel üretim metodlarını korur,
• Ürünün değerini artırır (burası maddeler halinde verilebilir, bir foto yanında oalbilir)

Türkiye’de Coğrafi İşaretli Ürünler Kültür Portalı adlı web sitesinde maden, hayvan, el sanatları, tarım ve gıda olarak detaylı bir şekilde listelenmiştir:

Maden Alanında:

• Eskişehir Lüle Taşı
• Denizli Traverteni
• Oltu Taşı
• Afyon Mermeri
• Çubuk Agat Taşı

Hayvan:

• Kars Türk Çoban Köpeği

El Sanatları:

• Yağcıbedir Halısı
• Akçadağ Halısı
• Edirne Mis Meyve Sabunu
• Nallıhan İğne Oyası
• Nallıhan Örtmesi
• Karacakılavuz Dimi Dokuması
• Antep Kutnu Kumaşı
• Bursa Bıçağı
• Taşpınar El Halısı
• Bayat Türkmen Kilimi
• Rize Bezi (Feretiko El Dokumaları)
• Kars El Halısı
• Soğanlı Bez Bebekleri
• Kahramanmaraş Oyma Çeyiz Sandığı
• Maraş File Nakışı

Tarım:

• Kars Balı
• Kağızman Uzun Elması
• Cimin Üzümü
• Kalecik Karası Üzümü
• Gemerek Gilaburusu
• Antep Firiği
• Çağlayancerit Cevizi
• Sultandağı Kirazı
• Hınıs Fasulyesi
• Bursa Siyah İnciri/Bursa Siyahı/Siyah Bursa
• Giresun Tombul Fındığı
• Taşköprü Sarımsağı
• Isparta Gülü
• Finike Portakalı
• Anamur Muzu
• Antep Fıstığı
• Maraş Biberi
• Manisa Sultani Çekirdeksiz Üzümü
• Diyarbakır Karpuzu
• Erbaa Narince Bağ Yaprağı
• Akşehir Kirazı
• Edremit Körfezi Yeşil Çizik Zeytini
• Malatya Kayısısı
• Tarsus Şalgamı
• Osmaniye Yer Fıstığı
• Kırkağaç Kavunu
• Salihli Kirazı
• Antep Bulguru
• Çelikhan Tütünü
• Çay İlçesi Vişnesi
• Gaziantep Oğuzeli Narı
• Antep Pekmezi/Gaziantep Pekmezi
• Malatya Dalbastı Kirazı
• Hekimhan Cevizi
• Arapgir Köhnü Üzümü
• Arapgir Mor Reyhanı
• Gölbaşı Sevgi Çiçeği
• Manisa Sultani Çekirdeksiz Üzümü

Gıda:

• Gaziantep Malhıtalı Köftesi
• Mercimek Köftesi
• Bursa Kestane Şekeri
• Antep Baklavası
• Adapazarı Dartılı Keşkek
• Maraş Tarhanası
• Uluborlu Banağı
• Rize Simidi
• Rize Baston Ekmek
• Erzurum Kadayıf Dolması
• Datay Etli Ekmeği
• Gaziantep Lahmacunu (Antep Lahmacunu)
• Edirne Beyaz Peyniri
• Edirne Tava Ciğeri
• Keşan Satır Et
• Sivrihisar Muska Baklavası
• Burdur Ceviz Ezmesi
• Ankara Erkeç Pastırması
• Kızılcahamam Bazlaması
• Beypazarı Kurusu
• Susurluk Tostu
• Oltu Cağ Kebabı
• Akçakoca Mantarlı Pide
• Ankara Döneri
• Antep Kuruluk Patlıcanı (Gaziantep Kuru Patlıcanı)
• Ankara Tava
• Ankara Simidi
• Aksaray İncelek Tatlısı
• Tekirdağ Yapıncak Salamura Asma Yaprağı
• Malkara Eski Kaşar Peyniri
• Tekirdağ Peynir Helvası
• Tekirdağ Köftesi
• Antep Kurabiyesi
• Derepazarı Pidesi
• Çayeli Kuru Fasulye Yemeği
• Antep Meyan Şerbeti (Gaziantep Meyan Şerbeti, Antep Meyankökü Şerbeti)
• Ayvalık Zeytinyağı
• Afyon Pastırması
• Pervari Balı
• Salihli Odun Köftesi
• Antep Beyranı
• Afyonkarahisar Patatesli Ekmeği
• Merzifon Keşkeği
• Yozgat Arapaşı
• Bilecik Pazaryeri Helvası
• Mersin Tantunisi
• Kars Kaşarı
• Maraş Dondurması
• Tarsus Yayla Bandırması
• Erzurum Civil Peyniri
• Afyon Sucuğu
• Afyon Kaymağı
• Antakya Sürkü (Antakya Çökeleği)
• Kayseri Mantısı
• Tarsus Humusu
• Gümüşhane Sironu
• Yozgat Tandır Kebabı
• Antalya Piyazı
• Siirt Perde Pilavı
• Antep Muskası (Gaziantep Muskası)
• Antep Peyniri
• Adana Kebap
• Düzce Köftesi
• Kayseri Pastırması
• Burdur Şiş Köftesi
• Adapazarı Islama Köftesi
• Hamsiköy Sütlacı
• Diyarbakır Burma Kadayıfı
• Akçakoca Melengücceği Tatlısı
• Antep Şiveydizi
• Tokat Kebabı