Yaklaşık bir senedir yaşadığımız pandemi süreci bizlere birçok şeyin hayatımızda aslında ne kadar kıymetli olduğunu hatırlattı. Açık ve toplu mekanlarda rahat rahat ve korkusuzca dolaşabilmenin, farkında olmadan aldığımız nefesin, dostlarla buluşup içilen kahvelerin, sevdiklerimizle geçirdiğimiz zamanların, çocuklarımızla doyasıyla eğlendiğimiz, oynadığımız sosyal ortamların, açık havanın, doğanın, yeşilin, uçan kuşun, sokaktaki dostlarımızın; kediler ve köpeklerin..

Evlerimize tedbir amaçlı kapandığımız bu süreçte, bir nebze de olsa doğada olduğumuzu hissettiren bitkilerle haşir neşir olmamız, her ne kadar bizi rahatlatıp dinlendirerek psikolojimizi olumlu yönde etkilese de farkında olmadan kalabalıklardan kaçarak kendimizi doğaya, yeşile atmak istedik.. Toprağa basmak, kuşları dinlemek, ağaçlara sarılmak istedik..

Maalesef ki bazılarımız için bu ortamlara ulaşmak kolay olmadı. Çünkü bir metropol olan İstanbul içinde, artan nüfusla doğru orantılı çoğalan betonarme yapılar, yeşil alanlarımızı çoktan alıp gitmişti bizden.. Amerikan filmlerinde gördüğümüz o eşsiz doğanın içinde yürüyüş yapmak için evinden çıkıp hiçbir araç kullanmadan yürüyerek ulaşım sağlayan, göl kenarında oturup kitabını okuyan insanları İstanbullular olarak televizyon ekranında seyretmekle yetindik…

Peki neden böyle oldu? Yeşil alanlarımız bize yetmiyor mu acaba? Gelin isterseniz olması gerekeni resmi kaynaktan birlikte okuyalım:

Türkiye kentleri için 02.09.1999 tarih ve 23804 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ‘İmar Planı Yapılması ve Değişikliklerine Ait Esaslara Dair Yönetmelik’ hükümlerine göre; kentsel alanlarda kişi başına düşen yeşil alan değeri en az 10 metrekare, belediye ve mücavir alan sınırları dışında ise kişi başına en az 14 metrekare olarak belirlenmiştir. Fakat, kentsel yeşil alanların niceliksel yeterlilik düzeyi üzerine yapılan çalışmalar, yeşil alanlar için öngörülen yasal standartların yetersiz olduğuna işaret etmektedir.

Nitekim Aksoy (2001) İstanbul kentine dönük gerçekleştirdiği araştırmasında kişi başına 1,90 metrekare yeşil alan varlığından bahseder.

Aksoy, Y., 2001 İstanbul Kenti Yeşil Alan Durumunun İrdelenmesi. Doktora Tezi, İstanbul Teknik Üniv. Şehir ve Bölge Planlaması A.D., İstanbul

Bu durum da bize neden yeşile, doğaya hasret kaldığımızı özetliyor…İşte bu nokta çok önemli olan bir kent planlanırken doğru ve sürdürülebilir Peyzaj Planlamaları yapılabilseydi bizler bugün yeşile hasret kalmayacaktık. Peki ne demektir peyzaj planlaması?

Gelin isterseniz öncelikle Peyzaj ne demektir? Peyzaj Mimarlığı nedir? Peyzaj Mimarı kimdir? Peyzaj Mimarının görevleri nelerdir? bu soruları birlikte irdeleyelim.

Peyzaj ne demektir?

Peyzaj denilince, doğa, manzara, resim, bahçe, bitkiler, bahçıvanlık, bitki yetiştirilmesi ve bakımı vb.. kelimeleri duyar gibiyim.. Evet bunlar doğrudur ama bu kelimelerle sınırlı değildir peyzaj.

Floransa Sözleşmesi olarak da bilinen Avrupa Peyzaj Sözleşmesi’ne göre;

“Peyzaj, insanlar tarafından algılandığı şekliyle, doğal ve/veya insanî unsurların eyleminin ve etkileşiminin sonucu olan bir alan anlamına gelir.”

Peyzaj kavramı, Fransızca bir kelime olan Peysage kelimesinden dilimize geçmiş bulunup, İngilizce’ de Landscape, Almanca’da Landschaft olarak kullanılmaktadır. Kelime anlamıyla, çevrenin tüm görünümü veya manzara anlamına gelmektedir. Daha geniş kapsamda ise ‘Bir görüş çerçevesinde yer alan bütün doğal ve kültürel çevrenin meydana getirdiği bir kompozisyon yahut tablodur.

Aran, S., Peyzaj Mimarisi Temel Prensipleri, A.Ü. Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarisi Bölümü Ziraat Fakültesi Yayınları: 635, Ders Kitabı: 198 Ankara, 1975

Yani örnek verecek olursak penceremizden dışarıya baktığımızda gördüğümüz; çocuk oyun alanı, varsa ağaçlar, yollar, kaldırım taşları, bahçe ve sokağı aydınlatan aydınlatma elemanları, oturma ve dinlenme birimleri, apartmanlar, insanlar, sokakta yaşayan canlılar gibi elemanlardır peyzaj. Yaşadığımız şehre hakim bir tepeden veya bir uçaktan baktığımızda gördüğümüz peyzaj ise; meydanlar, parklar, taşıtlar, yapı grupları, kenti kuşatan dağlar, tepeler, varsa deniz ve göller, ormanlar ve bunun gibi doğal elemanlardır.

Peyzajı doğal ve/veya insani unsurların eyleminin ve etkileşiminin sonucu olan bir alan olarak düşündüğümüz takdirde,

Peyzaj kavramını iki ana sınıfa ayırmak mümkündür:

• Doğal Peyzaj (Natural Landscape) : Arazi şekilleri, doğal bitki örtüsü, topraklar gibi fiziki unsurların oluşturduğu peyzajdır.
• Kültürel Peyzaj (Cultural Landscape) : İnsanların doğal peyzajı kendi faaliyetleri sonucu şekillendirmesi, onu değişikliğe uğratması ve kendi karakterini yansıtacak şekilde işlemesiyle oluşturduğu peyzajdır. Kültürel Peyzaj, Kentsel Peyzaj (Urban Landscape) ve Kırsal Peyzaj (Rural Landscape) olarak ikiye ayrılır. Bu kavramları ilerleyen haftalarda irdeleyebiliriz.

Peyzaj Mimarlığı nedir?

Peyzaj mimarlığı kavramı ilk defa 1863 yılında ABD’de F. L. Olmsted ve C. Vux tarafından New York Central Parkı tasarladıkları zaman gündeme gelmiş olup, Amerika Peyzaj Mimarlığı Topluluğu’nun (ASLA) tanımına göre Peyzaj Mimarlığı;

“Doğal ve kültürel kaynakları koruma ve yönetme temeline dayanan, kültürel ve bilimsel birikimin (oluşturulacak fiziksel çevrenin işlevsel ve yaşam kalitesini artırma yönünde) yeryüzünde uygulanması kapsamında, doğal ve kültürel elemanların düzenlenmesi, arazinin planlanması, tasarlanması ve yönetimi sanatıdır.

Kaplan, A.,21. Yüzyılın mesleği “Peyzaj Mimarlığı, Peyzaj Mimarlığı Dergisi, TMMOB Peyzaj Mimarları Odası, sayfa: 93-96, Ankara, 1998.

Peyzaj mimarlığı son yıllarda içerisinde dünya genelinde olmak üzere küresel bir dönüşüm kazanarak daha fazla önemli hale gelmiştir. Üniversitelerde mimarlık, güzel sanatlar, ziraat ve orman fakültelerinin alt bölümü olarak öğrencilere Peyzaj Mimarlığı eğitimi verilmektedir.

Peyzaj Mimarı kimdir?

İŞKUR (2010)’a göre Peyzaj Mimarı, “doğa ve çevrenin insanın ihtiyaçlarını en iyi karşılayabilecek biçimde ekonomik, ekolojik ve estetik ölçülere uygun olarak planlanması, düzenlenmesi, korunması ve geliştirilmesi konularında çalışan kişidir şeklinde tanımlanmıştır.

The International Federation of Landscape Architects (IFLA) (2003)’ ya göre peyzaj mimarı, dış mekanların ve çevrelerin planlama, tasarım ve yönetimi üzerinde tavsiyelerde bulunan ve araştırmaları yöneten, onun korunması ve sürdürülebilir bir şekilde gelişmesini sağlayan meslek sahibi olarak tanımlamıştır. Ayrıca “Peyzaj Mimarlığı Eğitimi Beyannamesinde”, Peyzaj Mimarı, sosyal ve doğal bilimler, teknoloji ve yaratıcı sanat gibi önemli bileşenlerinden oluşan farklı disiplinler arası çalışma gerektiren meslek olduğu ifade edilmektedir (IFLA, 2010).

IFLA, 2003. Definition of The Profession of Landscape Architect for the International Standard Classification of Occupations /International Labour Office / Geneva. Final Version Approved By The World Council 2003, Banff / Canada of The International Federation of Landscape Architects.

Peyzaj Mimarının genel amacı, doğadan koparılmış, fiziksel ve psikolojik baskılar altında olan modern kent insanına, mümkün olduğu kadar doğa ile ilişki kurabileceği yeşil ve estetik bir çevre oluşturmaktır. Bir başka deyişle, çevreyi ve şehirleri insanlar için daha yaşanılabilir ve daha doğal kılmaya yönelik tasarımlar oluşturmaktır.

Yücel vd. (2008)’e göre peyzaj mimarı , “doğal ve kültürel çevrenin korunması, insanın gereksinmelerini de dikkate alarak kaynakların ekolojik, ekonomik, işlevsel ve estetik ölçülere uygun olarak tasarımı, planlanması, düzenlenmesi, korunması, geliştirilmesi ve sürdürülebilirliği konularında çalışan ekolojik ve teknik bilgilerle donanımlı meslek elemanıdır.” şeklinde tanımlanmaktadır.

Yücel, M., Aslanboğa, İ., Korkut, A. 2008. Peyzaj Mimarlığı Terimleri Sözlüğü. TMMOB Peyzaj Mimarları Odası, 2008/4, 128 s. Ankara.

Peyzaj Mimarının görevleri nelerdir?

Peyzaj mimarları parklar, bahçeler, turizm ve dinlenme alanları, üniversite kampüsleri, yerleşim alanları, ticari merkezler ve kamu yapıları ile ilgili uygun yer seçimi yapar, lokal ve gerekse bölgesel ölçekte alan kullanım kararları üretir. Aynı zamanda sulak alanlar, akarsu koridorları, maden ocakları, katı atık depolama alanları, ormanlar gibi insanlar tarafından tahrip edilmiş veya edilmekte olan alanların sürdürülebilirliği ve onarımı için planlama yapar.

Peyzaj teknikerliği nedir?

Peyzaj teknikerleri, bahçe düzenlenmesi ve onarımında çalışır. Park ve bahçeleri düzenler gerekli yerlere mevsimlerine göre süs bitkileri seçer bunlarla ilgilenir ve dikimi, gübrelenmesi, sulanması gibi temel ihtiyaçlarının karşılanmasını sağlar. Peyzaj teknikerleri, çizim araçları, tesviye araçları, bilgisayar gibi malzemeler kullanır.

Bahçıvan kimdir?

Bahçıvan, bahçeler ve parklardaki bitkileri büyüten ve bitkilerin gelişimiyle ilgilenen meslek grubudur. Kendi evinin bahçesindeki küçük bir sebze bahçesi ile ilgilenen kişinin de, büyük bir çiftlikte çalışan kişinin de, şehirde bir parktaki bitkilerle ilgilenen kişinin de yaptığı iş bahçıvanlık olarak kabul edilmektedir.

Genel olarak peyzaja dair önemli tanımlardan bahsederek bu haftaki yazıma burada ara veriyorum. Bir sonraki yazımda buluşmak dileğiyle…sevgiyle kalın…