Edebiyat dendiğinde akla gelen ilk şeylerden birisi de edebi kavramlardır. Günümüzde genellikle herhangi bir dilin edebiyatında ona özgü fazlaca edebi terim vardır ve bunlar zamanla çoğalmış ve gelişmiştir. Bu yazımda çoğunlukla İngiliz, Türk ve Arap edebiyatında sıklıkla kullanılan bir kavramdan söz edeceğim. Ses tekrarı sanatı olan aliterasyon kavramı eminim ilginizi çekecek!

   Eminim şu tekerlemeyi duymuşsunuzdur: “Adem madene inmiş, Adem madende badem yemiş. Madem Adem madende badem yemiş, neden bize getirmemiş?” Cümlenin halk arasında bu kadar popüler olması ve tekerleme haline gelmiş olmasının sebebi, birbirini izleyen sözcükler arasında tekrar eden sesli ve sessiz harfler olduğundan dolayıdır. “Adem, maden, badem, madem, neden” sözcüklerinde tekrarlanan ve sesleri birbirine benzeyen harfler d, m ve n sesleri. Bunların birbirini izleyen sözcüklerle kullanılması cümlede bir ses ahengi yaratıyor. Hatta bazılarımız günlük hayatta bunu hızlı bir şekilde söylemeye çalışır ki daha çok ilgi toplayabilsin. İşte bu tekrarlamaya edebiyatta aliterasyon deniyor.

Aliterasyon sadece tekerlemelerde değil şiirlerde ve düzyazılarda da kullanılıyor. Örnek vermek gerekirse;

“Senin kalbinden sürgün oldum ilkin

Bütün sürgünlüklerim bir bakıma bu sürgünlüklerin bir süreği”    -Sezai Karakoç

Bu dizelerde vurgulanan sesler “s, n, m, b” sesleri. Dize sonlarında yapılan kafiye ve aliterasyonlarla hem kulak ahengi hem de anlamı incelendiğinde mana ahengi bir arada harmanlanıyor ve okurda muhteşem bir etki bırakılıyor.

“Salkım salkım tan yelleri estiğinde

Sakallı bozaç turgay sayraldukta”   -Dede Korkut hikayelerinden

Bu ilgi çekici özellik görüldüğü gibi eski edebiyat dönemlerinde de sıklıkla kullanılmış ve o zamandan bu zamana gelişim göstererek halen daha kullanılmaktadır.

   Peki sadece şiirde mi kullanılıyor bu özellik?

Aliterasyon; retorik yaratmak için siyasette, sempozyum ve gösterilerde, protestolarda slogan olarak ve halka açık yapılan konuşmalarda tüm ilgiyi toplamak ve ikna edebilmek amacıyla da kullanılabilir. Aliterasyon, sıralanan kelimelerde harflerin tekrarlanmasıdır ve bu yönüyle çoğu sloganlarda kullanılır.

Örneğin;

“Dünya, beşten büyüktür.”   – Recep Tayyip Erdoğan

Bu sözdeki ses tekrarlamaları “b” ve “t” sesleridir ve kısa olmasıyla da gayet akılda kalıcı, retorik diyebileceğimiz bir sözdür.

“Coalition of Chaos”

“Kaos Koalisyonu” anlamına gelen bu söz de İngiltere Başbakanı Boris Johnson tarafından kullanılıyor, içerisinde “k” sesinin tekrar edilmesiyle aliterasyon bulunduran bu söz de gayet iyi bir retorik-aliterasyon örneği olarak verilebilir. Yine Boris Johnson’ın İngiltere’nin Avrupa Birliğinden çekilmesini desteklerken kullandığı “Get Brexit done” sözü de aliterasyona örnek verilebilir.

Aliterasyonun nasıl bir şeyi ifade ettiğini gördük. Edebi bir kavram olmasının yanı sıra ikna edici yöntemler arasında da olduğunu ve günlük hayatta da karşımıza çıkabilecek bir şey olduğunu öğrendik. Edebiyatın bir ürünü olan bu özellik sizin için de ilgi çekici olsa gerek.