Üstün zekâlı bir çocuğun da çocuk olduğunu hatırlatarak yazıma başlamak istiyorum. Elbette ki üstün zekâlı çocukların da tüm çocukların olduğu gibi, anlaşılmaya, değer verilmeye, oynamaya, sorularına sabırla cevap verilmesine, içindeki fırtınaların farkına varılmasına, zihin ve beden arasındaki uyuşmazlığın görülmesine, konuşulmaya, dinlenmeye, kabul görülmeye ihtiyaçları var.

Ebeveynler ve öğretmenler üstün zekâlı çocuklar için neler yapabilir?

Özel eğitime ihtiyaç duyan bu çocuklar için ne yazık ki farkındalığı oluşmuş bir toplum değiliz. Eğitim öğretim alanında öğretmenlerin birçoğu bu durumu doğal karşılarken “Ne yapabiliriz?“in peşine pek düşmüyor. Çünkü toplumdaki algı “Bu çocuklar her şeyi mükemmel yapar o yüzden özel bir desteğe ihtiyaçları yoktur” algısı maalesef eğitimde de hâkim. Bu noktada ebeveynlere çok iş düşüyor.

Çocuğunuzun farkında olarak her alanda onları destekleyip, eğitimler alıp, öğretmenlerini de mutlaka bilgilendirerek onlarla iş birliği yapmaktır. Çünkü bu çocuklar her şeyi mükemmel yapan, her alanda başarılı olan çocuklar değiller. Gelin bu çocukların içinde bulundukları durumlara ve bu durumlarla başa çıkabilmeleri için bize düşenler nelerdir bunlara hep beraber bir göz atalım.

Mükemmeliyetçilik;

Üstün zekâlı ve yetenekli çocuklar kendi standartlarını zorlayan, bunun karşılığı olarak da aile ve öğretmenlerinin fazlaca beklentiye girdiği mükemmeliyetçi bir eğilim içindedir. Bu özellik eğer doğru yönlendirilmezse düşük başarı, risk alamama, öz saygının yitirilmesi, erteleme ve depresyona sebep olabilir. Peki, neler yapabiliriz;

• Hata yapmalarına izin verilmeli ve bu hatalar üzerinde konuşulmalı herkesin hata yapabileceği vurgulanmalıdır.
• Bilgi, beceri, doğru yanlış içermeyen rahatlatıcı eğlence ortamları hazırlanmalı.
• Yüksek not beklentisinde olunmadığı bazen yüksek bazen düşük notlar alınabileceği vurgulanmalı.
• Doğru davranışlar pekiştirilmeli, aşırı görülen davranışlar ( temizlik, düzen, simetri…) uyarılmamalıdır.

Kurallara aşırı bağlı olma;

Bu çocuklarda duyarlılık ve adalet duygusu üst düzeyde olduğu için kurallar noktasında da pek esnek olamazlar. Bu da okul gibi sosyal ortamlarda onların yalnız kalmasına ve dışlanmalarına sebep olabilir. Ardından hayal kırıklıkları ve anksiyete ortaya çıkabilir.
Aile ve öğretmen bu tarz olumsuzluklar yaşamamak için çocuğunda katıldığı toplantılar düzenleyerek kuralları birlikte belirleyip, ne gibi durumlarda esneme olabileceğini konuşmalılar. Mutlaka çocuğun fikri alınmalı, konuşmasına görüş ifade etmesine izin verilmelidir.

Arkadaş edinme;

Farklı düşünme, farklı oyunlardan hoşlanma gibi durumlar nedeniyle arkadaşlık kurmak konusunda genelde sıkıntı çekerler bu da beraberinde bir gruba ait olamama hissi oluşturur.

Arkadaşlık edinememe sorununun süreklilik gösteren ciddi bir sorun olup olmadığının araştırılması gerekmektedir. Çocuk her zaman yalnız görünüyorsa, hiç arkadaşı olmadığını veya nasıl arkadaş edineceğini bilmediğini söylüyorsa, bu durum durumun ciddi olduğunu gösteren bir işaret olarak algılanabilir.

Bunun yanı sıra çocuk, okula gelmek istemiyorsa, herkesin onunla alay ettiğini söylüyorsa, değerli eşyalarını arkadaş edinmek için başkalarına veriyorsa, şaka ve aşağılanmalara hedef oluyorsa, yetişkinlerle anlaştığı halde yaşıtlarıyla geçinemiyorsa, yalnızsa yardıma ihtiyacı olduğu sonucu çıkarılabilir.

Bazı üstün yetenekli çocuklar arkadaşları tarafından kabul görmek için özel yeteneklerini ve farklı ilgilerini gizlemeye çalışarak onlar gibi görünme çabası içine girme yolunu seçebilmekte ve bu yolla yalnız kalmanın önüne geçmeye çalışmaktadırlar.

Yakıcı, 2012.

Bu çocukların kendi gibi olan çocuklarla bir araya gelme ihtiyacı vardır. Her türlü sosyal ortam için aileler şartlarını zorlamalıdır. Ebeveynler ve öğretmenler bu çocukların özel yeteneklerinin kullanılmasına izin vermemeli yanlış arkadaş noktasında mutlaka yardımcı olmalıdırlar.

Bu çocukların kendi ilgi alanlarına ilgi duyan arkadaşlarla bir araya gelebilmesi için fırsatlar oluşturulmalı, BİLSEM, Çocuk Üniversitesi, özel kurumların (ilerleyen yazılarımda isimlerini ve çalışmalarını detaylı olarak ifade edeceğim) açtığı çalışmalara katılmaları hem akademik hem sosyal açıdan iyi gelecektir. Kıyaslama tüm çocuklar için olumsuz sonuçlar doğurduğu gibi üstün çocuklarda da arkadaşlık ilişkilerine zarar veren bir durumdur.

İçe dönük bazı üstün çocuklarda kendi istekleri doğrultusunda arkadaş istememe gibi bir durum söz konusu olabilir. Bu durumda en iyi arkadaşlar kitaplar olacaktır.

Webb, 1994.

Stres, depresyon;

Bu çocuklar akranlarına oranla strese ve depresyona daha yatkın bireylerdir. Özellikle bunlarla başa çıkma konusunda mutlaka destek almaları gerekir. Mükemmeliyetçilik, arkadaş edinememe, alay edilme, beklentilerin yüksek olması, aşırı duyarlı olma gibi durumlar onlar için stres ve depresyon sebebidir.

Stres yönetimi, duygu kontrolü, rahatlama teknikleri noktasında eğitimler aldırılabilir. Ebeveynler baskıcı tutum içinde olmamalı, kendisinden beklenilenlerin gerçekçi olmasına dikkat edilmeli. Olumsuz bir durumda çocuğun ebeveyni veya öğretmeniyle konuşabilmesi için ortam oluşturulmalıdır.

Endişe korku, kaygı;

Yüksek hayal gücü ve aşırı duyarlı olma bu çocuklarda hep kötü şeyler olabileceği endişesi oluşturabilir. Kendisinden beklentinin yüksek olması, hata yapmaktan korkma da kaygı sebebidir. Bu gibi durumlarda çocukla konuşarak onu anladığımızı ifade etmeli, üzerinde baskı oluşturulmamalıdır. Duygularını ifade etmesi için fırsatlar verilmeli gerekirse oyun terapisinden de yararlanılmalıdır.

Hayal kırıklığı;

Zihinsel başarının sosyal ve duygusal olgunlaşmanın önüne geçmesi nedeniyle bu çocuklar maalesef bu durumla başa çıkamaz ve hayal kırıklığı yaşar. Eşzamanlı olmayan gelişim ebeveyn ve öğretmenler tarafından iyi analiz edilmelidir. Özellikle sınıf atlama durumlarında bu konu ciddiyetle düşünülmeli ve duygusal gelişim ön planda olarak karar verilmelidir. Çocukların yaşamış olduğu bu durum yardım gerektirir. Ebeveynler yaşanmış olan hayal kırıklığının ifade edilmesi için uğraşmalı ve bu durumu izah etmelidirler.

Düzensizlik;

George’ye (1992) göre üstün zekâlı ve üstün yetenekli çocuklarda önemsiz ayrıntılarla ilgilenmemek, yaygın bazı kalıp davranışlardan hoşlanmamak, onun için önemsiz görülen konularda düzensiz ve dağınık olma gibi davranışlar gözlemlenebilir.

Aktaran Oğurlu ve Yaman,2013.

Bu problem için çocuklarda önce düzene ihtiyaç duymaları sağlanmalı. Eğlence, oyun gibi aktivitelerle düzenleme işlemi yaptırılıp ardından davranışın pekişmesi için birlikte bir planlama yapılabilir. Baskıcı olunmamalı, seçenekler sunulmalıdır.

Çok fazla aktiviteye katılım;

Zaman yönetimi bu çocuklarda önemlidir. Birçok işi aynı anda yapmak isteyebilecekleri gibi bir iş için saatlerini harcayabilirler. Bu beceri öğretilebilir bir beceridir ve mutlaka rol model olunmalıdır. Zamanı iyi yönetme ve planlı olma konusunda bilgilendirilmelilerdir.

Çok fazla etkinliğe katma eğer çocuk tarafından istenmiyorsa saygı duyulmalı. Bu çocuklar her alanda başarılı olacak diye bir kaide olmadığı gibi bu en çok da ebeveynlerin bu durumun farkına varıp çocuklarını aktivite peşinde koşturmamalı yeteneği olan alanda öncelik oluşturup çocukla ortak karar verilmelidir.