Kurakçıl Peyzaj, suyun temininde yaşanılan sıkıntılara, suyun etkin kullanımına bir çözüm olarak ortaya çıkmıştır.

Sosyal yaşantı ve devamlılık endişesiyle tarih boyu insanlık, ihtiyaçlara paralel olarak doğayı fayda maliyet analizi yapmadan sürekli değiştirmeye çalışmıştır. Hızlı endüstrileşme, beraberinde gelen kirlilik, plansız kentleşme, doğanın hızla yok edilmesi küresel çevre sorunlarına neden olmuş olup çağımızda su kaynaklarındaki hızlı kayıplar bu sorunların başında yer almaktadır.

Su, bulunduğumuz yüzyıl içerisinde de yaşamın devamlılığı için en temel materyallerden biridir. Dünya nüfusu arttıkça ve insan etkisi ile su kaynakları azaldıkça su için meydana gelebilecek birçok savaş da kapıda beklemektedir. Dünya üzerinde tatlı su oranının tüm su kaynaklarına göre %1 civarında olması da suyun Dünyadaki yaşam için ne kadar önemli olduğunu göstermektedir.

Tülek, B., 2008, “Xeriscape” Kurakçıl Peyzaj, Yüksek Lisans Semineri, Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Peyzaj Mimarlığı Anabilim Dalı.

Kişi başına yılda 10.000 m3’ten fazla su düşen ülkeler su zengini sayılmaktadır. Ülkemizde bu kişi başına düşen su miktarı yıllık 1.450 m3’tür. Bu yönden bakıldığında ülkemiz su zengini değil, ancak kendi kendine yeten bir ülke konumundadır. Suyun bölgesel dağılımdaki farklar kişi başına düşen su miktarlarını da değiştirmektedir. Plansız kentleşme ve göçler belli bölgelerdeki su streslerini daha da artırmaktadır. Bu nedenle, su streslerinin oluşmaması ya da şiddetinin artırılmaması için bütünsel bir politikadan söz etmek gerekir. Bu politika, kentleşme, sanayi, tarım, ormancılık, ulaşım, eğitim gibi bütün alanları ilgilendirmektedir.

Suyun temininde yaşanılan sıkıntılar, suyun etkin kullanımı açısından yeni çözümlerin ve yeni kavramların geliştirilmesine neden olmuştur. Bu kavramsal yaklaşımın ilki “Kurakçıl Peyzaj Düzenleme” ya da dünyadaki bilinen ismiyle “Xeriscape” yaklaşımıdır.

Xeriscape Nedir?

”Kurakçıl Peyzaj Düzenleme” ya da tüm dünyada bilinen ismiyle “Xeriscape” genel olarak suyun en az düzeyde kullanılmasıyla su kaynaklarının ve çevrenin korunmasını ilke edilen özellikli peyzaj düzenleme olarak tanımlanabilir.

Bu kavram il olarak 1981 yılında Denver Su Departmanı tarafından peyzaj düzenlemelerinde su kullanımına yönelik tasarrufun sağlanabilmesi amacıyla “kuru” anlamına Yunanca “xeros” ile “peyzaj” anlamına gelen İngilizce “landscape” sözcüklerinden geliştirilmiştir.

Sovocool K A, Morgan M (2005) Xeriscape Conversion Study: Final Report. A Report Submitted to Southern Nevada Water Authority, Las Vegas.

İlk kez 1978 yılında ABD’nin Colarado eyaletinde kullanılmaya başlanan Xeriscape kelimesi, Yunanca kuru-kurak anlamına gelen xeros kelimesinden türetilmiştir. Xeriscape su ve enerjiyi etkili kullanan yaratıcı peyzaj çalışmaları şeklinde tarif edilebilir. Daha detaylı bir tarifte ise Xeriscape çevreyi koruyan ve su tüketimini minimuma indiren kaliteli peyzaj yaratma tekniği olarak tanımlanmıştır. Bu teknik özellikle su kullanımını minimuma indirecek şekilde peyzaj projelerinin dizayn edilmesi temel ilkesine dayanır.

Bu tarz peyzajın prensiplerinin olduğu ilk bahçe örneği yetmişli yıllarda tasarlanmıştır. Bu bahçe Colorada’da yarı kurak bir bölgede bulunan Water Control Center’in (su kumanda merkezi) etrafını çevreleyen bahçenin; çok az sulamayla ya da hiç sulama yapmaksızın optimum gelişme gösterecek bitkilerin sergilendiği bir mekana dönüştürülmesi düşüncesinden ortaya çıkmıştır.

Wade, L., James, T., Coder K.D., Landry G. ve Tyson, A. W. (2002) A guide to developing a water-wise landscape, University of Georgia Environmental Landscape Design Department, Georgia.

Xeriscape kurak iklimli ve su kaynaklarının sınırlı olduğu alanlarda doğa ile uyumlu peyzaj tekniklerine dayanır. Suyun insan hayatı için önemi dikkate alındığında Xeriscape yaklaşımı çevreyi koruyan ve suyun etkin kullanan peyzaj uygulamalarını içermektedir ve amaç su kullanımını en aza indirgemektir.

Yazgan, M.E., Özyavuz, M. ve Çorbacı, Ö.L. 2010. Kurakçıl Peyzaj (Xeriscape) ve Uygulamaları, Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü Basılmamış Ders Notları, Ankara.

Xeriscape’in Önemi

Xeriscape planlaması birçok ekonomik ve çevresel faydalar sunar.

Xeriscape’in Temel İlkeleri

1-Planlama ve projelendirme (survey): Yapılacak survey çalışması ile alan ile ilgili aşağıdaki özellikler ortaya konulmalıdır:
a-Yetişme koşulları için;
• Soğuk veya sıcak bölgeler
• Bakı (doğu, batı, kuzey, güney)
• Alanın bölgelerinin mevsimlere göre güneşli ve gölgeli bölgeleri
• Suyun drene olduğu veya tutulduğu bölgeler
b-Mevcut bitki örtüsü
c-Sert zeminlerin tespiti
d-Alanda güzel veya kötü görünümlerin tespiti

2-Toprak Analizi: Alanda sulama ve drenaj sistemini tesisinden ve bitki dikiminden önce toprağın ıslah edilmesi gereklidir.

Toprağın ıslahı, iyi bir peyzaj çalışmasının temelini oluşturur. Islah edilmiş bir toprakta toprağın su tutma kapasitesi artmış, suyun bitkiler tarafından alınması kolaylaşmış ve bitki köklerinin yeterince hava almasını sağlayacak miktarda hava boşlukları oluşmuştur. Killi topraklar yoğun, suyu zor alan ve zor bırakan bir yapıdadır. Kumlu topraklar ise suyu tutamazlar. Sıklıkla sulanmadıkça, susuzluktan kurtulamazlar.

3-Uygun Bitki Seçimi: Uygun bitki seçiminin anlamı sadece tasarıma uygun bitki seçmek değildir. Bunlardan başka alana en iyi uyumu sağlayan bitkiyi seçmek demektir.

Bu seçim toprak tipini ve kategorisini bilmeyi gerektirir. İdeal olanı; sıcaklık ve toprak nemindeki dalgalanmalara adapte olabilecek bitkileri seçmektir. Kuraklığa tolerans göstermek Xeriscape tip peyzajlarda çok önemlidir. Ama yine de bitki seçiminde tek kriter değildir.

Bitki seçiminde diğer önemli kriterler:

• Büyüklük ve form
• Büyüme hızı
• Tekstür
• Renk
• Fonksiyonel kullanımı

4- Çim Alanlarının Tasarımı: Çim alanlar, en fazla su tüketen yeşil alanlardır. Bu nedenle çim alanlar estetik özelliklerden çok fonksiyonel olarak yarar sağladıkları alanlarda kullanılmalı ve az bakım istediği için mümkün olduğunca yerli çim türleri kullanılmalıdır.

Fotoğraf: MTH Design Group - Discover landscaping design inspiration

Çim alanlar projelendirilirken alanın sulanmasında kolaylık sağlayacak formlar kullanılmalıdır. Uzun dar alanların sulanması zor olacağından daha çok blok halinde, yuvarlak ve kare şeklinde alanlar oluşturulmalıdır.

5- Etkin Sulama: Ülkemizde yağışlar genellikle kış ve ilkbahar aylarında düşmektedir. Bu nedenle, yaz ayları içerisinde toprakta bir su açığı meydana gelmektedir. İşte bu su açığı sulama ile giderilmektedir.

Sulama sistemini iyi planlanması ve sulamanın iyi yönetilmesi gerekir. Bitkilerin tamamı aynı miktarda suya gereksinim duymazlar. Çim alanlar diğer alanlarda ayrı olarak sulanmalıdır. Su gereksinimleri birbirinin benzeri bitkiler aynı zonlarda toplanmalıdır. Sulama, belirli bir programa bağlı kalmak yerine bitkilerin içinde bulundukları koşullara göre yapılmalıdır.

6- Malç Kullanımı: Xeriscape düzenlemesi malç; yaprak tabakası, saman veya organik maddelerden oluşur. Kullanımı ile toprak yüzeyini nemli içeriğini de organik maddece zengin tutarak sulama süresince suyun bitkiye nüfuz etmesini sağlar.

Ayrıca topraktaki bitki için yararlı organizmaların ve yaşam ortamlarının muhafaza edilmesini olanaklı kılar. Kullanılan malzemelerin belirli bir kalınlıkta ve yıl boyunca kalacak biçimde uygulanması gereklidir.

7- Bakım: Gerçek bir kurakçıl peyzajın doğruluğu ve kalıcılığı asıl uygulama sonrası anlaşılmaktadır. Bu da uygun bakım sayesinde gerçekleşmektedir.

Uygun bakım için yapılması gereken işlemler aşağıdaki gibidir:

• Aşılama miktarı azaltılmalı ve yavaş salınımlı gübreler tercih edilmelidir.
• Toprağın test edilmesi gereklidir.
• Bitkilerde uygun budama yapılmalıdır.
• Toprağı havalandırmak su hareketlerini düzenler.
• Yabani otlara izin verilmemelidir.
• İlaçlamadan önce hastalık ve zararlıların olduğu alanlar iyi araştırılmalıdır.
• Her bir su damlası önemsenmelidir.
• Bitkilerin suya ihtiyaç duyduğu zamanlar iyi bilinmelidir